محمد مهدی ترحمی؛*  جرم کلاهبرداری در نظام حقوقی ایران، به عنوان یکی از جرایم علیه اموال و مالکیت در قانون مجازات اسلامی مطرح است و به معنای به‌دست آوردن مال یا امتیاز مالی از طریق فریب و تقلب است. از نظر قانونی، کلاهبرداری جرمی است که در ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین کلاهبرداری تعریف شده است. این ماده به طور مشخص بیان می‌کند که هرکس به وسیله تدلیس یا فریب، به‌نحوی از انحاء، مال یا منفعتی را از دیگری به‌دست آورد، کلاهبردار محسوب می‌شود.

 جهت تحقق جرم کلاهبرداری، وجود چند عنصر ضرورت دارد از جمله اینکه مرتکب باید با استفاده از یک عمل فریب‌دهنده، اعم از ارائه اطلاعات نادرست یا پنهان کردن حقایق، شاکی را فریب دهد و یا اینکه مرتکب باید با نیت و قصد به‌ دست آوردن مال یا منافع مالی از شاکی عمل کند. این قصد باید قبل از ارتکاب جرم وجود داشته باشد. در نهایت، باید به‌دنبال عمل فریب‌دهنده، مال یا منفعتی به‌دست آید. در غیر این صورت، عمل نمی‌تواند به عنوان کلاهبرداری شناخته شود.

مجازات کلاهبرداری در ایران بسته به نوع و میزان جرم متفاوت است. بر اساس قانون مجازات اسلامی، مجازات این جرم می‌تواند شامل حبس، جزای نقدی و در برخی موارد، استرداد مال stolen باشد. همچنین، در موارد خاصی، ممکن است تدابیری به منظور جبران خسارت شاکی نیز لحاظ شود.

کلاهبرداری باید از جرایمی مانند سرقت، خیانت در امانت و جعل متمایز شود چه آن‌که هریک از این جرایم دارای ویژگی‌ها و شرایط خاص خود هستند.

بلحاظ حقوقی جرم کلاهبرداری به چندین جنبه منجر می‌شود. جرم کلاهبرداری به‌دنبال حفظ حقوق مالکیت و حمایت از افراد در برابر فریب و تقلب است. این جرم به عنوان یکی از مهم‌ترین جرایم اقتصادی مطرح است که می‌تواند زیان‌های گسترده‌ای به افراد و جامعه وارد آورد. در رسیدگی به پرونده‌های کلاهبرداری، جمع‌آوری و ارائه شواهد و مدارک از جمله اسناد، شهادت شهود و مدارک معتبر اهمیت زیادی دارد. این شواهد برای اثبات عمل فریب‌دهنده و قصد کلاهبردارانه ضروری است.

متاسفانه با پیشرفت فناوری و ظهور روش‌های جدید کلاهبرداری (مانند کلاهبرداری‌های اینترنتی)، نیاز به ایجاد قوانین و سازوکارهایی برای مقابله با این نوع جرایم احساس می‌شود. بنابراین، نهادهای قضایی و دولتی باید به روز شوند و با توسعه فناوری، از بروز کلاهبرداری‌های جدید جلوگیری کنند.

کلاهبرداری به عنوان یک جرم مهم در نظام حقوقی، نه تنها به عنوان یک عمل جنایی، بلکه به عنوان تهدیدی علیه تناسب اقتصادی جامعه محسوب می‌شود. حفظ حقوق فردی و اجتماعی از طریق قوانین مربوط به کلاهبرداری ضروری است و لازم است که افراد جامعه با آگاهی از این جرم و عواقب آن، از حقوق خود دفاع کنند و در صورت مواجهه با چنین مواردی، به مراکز قضایی و قانونی مراجعه نمایند. 

آموزش و آگاهی عمومی نیز می‌تواند به کاهش وقوع این جرایم کمک کند. لذا، شناسایی روش‌های کلاهبرداری، تقویت وحدت اجتماعی و حمایت از قربانیان، از مهم‌ترین راهکارها برای مقابله با این جرم محسوب می‌شود.

وکیل دادگستری *

منبع