فرارو- طناز حسینی؛ حمله بامدادی ایران به مواضع رژیم صهیونیستی با استفاده از موشک‌های کروز، نقطه عطفی در حملات اخیر تهران محسوب می‌شود. این در حالی است که در شب‌های گذشته عمدتاً از موشک‌های بالستیک، هایپرسونیک و پهپادهای انتحاری استفاده شده بود. 

به گزارش فرارو، بامداد ۲۷ خردادماه، حملات ایران علیه رژیم صهیونیستی به‌صورت ترکیبی و با به‌کارگیری انواع تسلیحات پیشرفته آغاز شد؛ عملیاتی که شهرهایی مانند تل‌آویو و حیفا را هدف قرار داد. در این حمله، ایران برای نخستین‌بار در جریان تنش‌های اخیر از موشک‌های کروز استفاده کرد؛ سلاحی که تفاوت‌های راهبردی مهمی با دیگر موشک‌های به‌کاررفته در شب‌های گذشته دارد.

موشک‌های کروز با توان پرواز در ارتفاع بسیار پایین و مجهز به کلاهک جنگی، قابلیت نفوذ و اصابت دقیقی دارند. این ویژگی باعث می‌شود ردیابی آن‌ها برای سامانه‌های پدافندی دشوار و در مواردی ناممکن باشد، موضوعی که بر اهمیت استراتژیک استفاده از این موشک‌ها می‌افزاید.

در ادامه، نگاهی دقیق‌تر خواهیم داشت به مشخصات فنی موشک‌های کروز، تفاوت آن‌ها با موشک‌های بالستیک و هایپرسونیک و همچنین انواع موشک‌های کروز موجود در زرادخانه ایران.

موشک کروز چیست؟

استفاده از موشک‌های کروز در حملات اخیر ایران به رژیم صهیونیستی نگاه‌ها را به یکی از پیچیده‌ترین و پرکاربردترین سلاح‌های دورایستا در میدان‌های جنگ معاصر معطوف کرده است. این نوع موشک‌ها که به‌واسطه قابلیت پنهانکاری، دقت بالا و برد قابل‌توجه‌شان شناخته می‌شوند، جایگاهی استراتژیک در زرادخانه نظامی قدرت‌های بزرگ و منطقه‌ای دارند.

عبور موشک کروز از دید رادارها

موشک‌های کروز، برخلاف موشک‌های بالستیک که مسیر خود را در ارتفاع بالا و با قوس مشخص طی می‌کنند، در تمامی طول مسیر با ارتفاعی بسیار پائین حرکت می‌کنند؛ ویژگی‌ای که آنها را از دید بسیاری از سامانه‌های راداری پنهان می‌سازد. این پرواز نزدیک به سطح زمین، در کنار استفاده از موتورهای توربوفن کم‌حرارت و طراحی بدنه با سطح مقطع راداری کم، باعث شده تا موشک‌های کروز به یکی از سلاح‌های پنهان‌کار (Stealth) بدل شوند.

موشک کروز معمولاً با سرعتی نزدیک به صوت یا حتی مافوق صوت حرکت می‌کند و برخلاف پهپادها که اغلب با هدف شناسایی یا حملات موقتی به‌کار می‌روند، یک تسلیحات تمام‌عیار است؛ چرا که کلاهک جنگی بخشی جدایی‌ناپذیر از بدنه موشک است.

پیچیدگی موشک کروز در انحراف‌ناپذیری

یکی از مهم‌ترین چالش‌های فنی موشک‌های کروز، حفظ دقت بالا در مسیرهای طولانی پروازی است. به‌طور طبیعی، هدایت این موشک‌ها با روش‌های ابتدایی لَختی می‌تواند منجر به انحراف صدها متری شود، به‌ویژه زمانی که موشک ساعت‌ها در حال پرواز است. برای مقابله با این چالش، سیستم‌های هدایت پیچیده‌ای مانند GPS، CDS (تشخیص انعکاس امواج راداری زمین) و هدایت انطباق متقابل جغرافیایی به‌کار گرفته می‌شود.

در سامانه‌های پیشرفته، اطلاعات توپوگرافی مسیر به‌صورت دیجیتالی در حافظه رایانه‌ای موشک ذخیره شده و در زمان پرواز با داده‌های واقعی تطبیق داده می‌شود تا مسیر اصلاح گردد. این قابلیت‌ها سبب می‌شود که موشک کروز، حتی پس از پرواز طولانی، دقت هدف‌گیری بالایی را حفظ کند.

تنوع کاربرد موشک کروز

موشک‌های کروز بر اساس محل پرتاب و طراحی به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند: زمین‌پایه، هواپایه و دریاپایه. به همین دلیل، امکان شلیک آن‌ها از پرتابگرهای زمینی، جنگنده‌ها، ناوها و زیردریایی‌ها وجود دارد. این قابلیت چندمنظوره، انعطاف‌پذیری عملیاتی فوق‌العاده‌ای به ارتش‌ها می‌دهد و موجب می‌شود بتوان از این سلاح در شرایط و محیط‌های گوناگون استفاده کرد.

تفاوت موشک کروز با موشک بالستیک

موشک‌های کروز و بالستیک، هر دو از مهم‌ترین سلاح‌های دوربرد در زرادخانه‌های نظامی جهان به‌شمار می‌آیند، اما تفاوت‌های بنیادینی در عملکرد، مسیر پرواز و هدف‌گیری دارند. موشک بالستیک همانند یک پرتابه عمل می‌کند؛ ابتدا با استفاده از سوخت خود به ارتفاع بسیار بالا صعود کرده و سپس با رهاسازی کلاهک جنگی، در مسیری قوسی‌شکل و تحت تأثیر جاذبه زمین، به سمت هدف سقوط می‌کند. این موشک‌ها غالباً از جو زمین خارج شده و سپس با سرعتی چند برابر صوت دوباره وارد جو می‌شوند تا به هدف اصابت کنند. به‌دلیل همین سرعت و ارتفاع، ردگیری و رهگیری آن‌ها کار دشواری است، اما مسیر پروازی قابل‌پیش‌بینی‌تری نسبت به کروز دارند.

در مقابل، موشک کروز در ارتفاع بسیار پایین و با سرعتی ثابت (معمولاً نزدیک به صوت) پرواز می‌کند و تمام طول مسیر را همانند یک هواپیمای بدون سرنشین طی می‌نماید. برخلاف بالستیک‌ها، کروزها از ابتدا تا انتهای پرواز هدایت می‌شوند، می‌توانند مسیر خود را بارها اصلاح کرده و از عوارض طبیعی زمین برای پنهان‌کاری بهره بگیرند. در نتیجه، موشک‌های کروز دقت بالاتری دارند، پنهان‌کارتر هستند، اما به‌لحاظ سرعت و قدرت تخریب، عموماً از موشک‌های بالستیک عقب‌ترند. به بیان ساده، اگر موشک بالستیک سلاحی برای ضربه‌های سریع و بلندبرد است، موشک کروز ابزاری دقیق و کم‌صدا برای حمله‌های غافلگیرانه و استراتژیک است.

تفاوت موشک کروز با موشک هایپرسونیک

موشک‌های کروز و هایپرسونیک اگرچه هر دو برای اصابت دقیق به اهداف طراحی شده‌اند، اما تفاوت‌های مهمی در شیوه عملکرد، سرعت، سطح پنهانکاری و میزان تهدید نظامی ایجاد می‌کنند. موشک کروز با سرعتی نزدیک به صوت، در ارتفاع پایین پرواز می‌کند و به کمک سامانه‌های هدایت دقیق مانند GPS یا مقایسه نقشه‌های زمینی، با دقت بالا به هدف می‌رسد. نقطه قوت آن در پنهانکاری، پرواز در ارتفاع پایین و قابلیت تغییر مسیر در طول مسیر است.

در مقابل، موشک‌های هایپرسونیک با سرعتی بیش از پنج برابر سرعت صوت حرکت می‌کنند و همین ویژگی، اصلی‌ترین مزیت و چالش آن‌ها برای سامانه‌های دفاعی است. برخلاف کروزها که در معرض رادارهای سطحی قرار دارند، موشک‌های هایپرسونیک در ارتفاعات میانی جو و با قدرت مانور بالا پرواز می‌کنند، در نتیجه هم مسیر پروازی آن‌ها غیرقابل پیش‌بینی است، هم زمان واکنش دشمن به‌شدت محدود می‌شود. به طور خلاصه، موشک کروز ابزاری دقیق و پنهان‌کار برای حمله‌های حساب‌شده است، در حالی که موشک هایپرسونیک سلاحی برق‌آسا و ویرانگر است که پیش از هر واکنش مؤثری، هدف را نابود می‌سازد.

مهم‌ترین موشک‌های کروز ایران

ایران در سال‌های اخیر موفق به طراحی و ساخت انواع مختلفی از موشک‌های کروز شده است؛ سلاح‌هایی که نقش کلیدی در دفاع بازدارنده و حمله دقیق در نبردهای مدرن دارند. این موشک‌ها با بهره‌گیری از موتورهای توربوجت، سامانه‌های هدایتی پیشرفته، و طراحی رادارگریز، قادرند با دقت بالا به اهداف زمینی یا دریایی حمله کنند. در ادامه نگاهی به مهم‌ترین موشک‌های کروز ایران انداخته می‌شود:

موشک قادر: موشک ضد کشتی ایرانی با برد بیش از ۲۰۰ کیلومتر است که نخستین‌بار در شهریور ۱۳۹۰ طی رزمایش نیروی دریایی ارتش رونمایی شد. این موشک با پرواز در ارتفاع پایین، هدایت راداری دقیق، و کلاهک ۲۰۰ کیلوگرمی، توان بالایی در انهدام اهداف ساحلی و شناوری دارد. همچنین قادر است از زمین، دریا و هوا شلیک شود و به سامانه‌های ضد جنگ الکترونیک نیز مجهز است.

موشک یا علی: اولین موشک کروز حمله‌ زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است که در سال ۱۳۹۳ رونمایی شد. با برد عملیاتی ۷۰۰ کیلومتر، این موشک قابلیت پرتاب از سکوهای زمینی، شناورها و حتی جنگنده‌هایی مانند سوخو-۲۲ را دارد. موتور توربوجت و سر جنگی ۲۰۰ کیلوگرمی آن، یا علی را به سلاحی قابل اتکا در عملیات‌های زمینی تبدیل کرده است.

موشک سومار: یکی از مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین موشک‌های کروز ایران است که الهام گرفته از موشک KH-55 روسی است. سومار با بردی بین ۷۰۰ تا ۲۰۰۰ کیلومتر و کلاهک ۴۱۰ کیلوگرمی، در ارتفاع پایین و به صورت رادارگریز پرواز می‌کند. این موشک قابلیت پرتاب از سکوهای زمینی را دارد و سنگ‌بنای خانواده‌ای از موشک‌های کروز ایرانی به شمار می‌رود.

موشک پاوه: یکی از پیشرفته‌ترین موشک‌های خانواده سومار است که در سال ۱۳۹۴ معرفی شد. برد نهایی آن ۱۶۵۰ کیلومتر است و از فناوری حمله دسته‌جمعی با چند موشک بهره می‌برد؛ در این تاکتیک، یک موشک نقش رهبر را ایفا کرده و سایر موشک‌ها را هدایت می‌کند. بال‌های جمع‌شونده و قدرت مانور بالا، پاوه را به موشکی با توان نفوذ استراتژیک تبدیل کرده‌اند.

موشک ابومهدی: جدیدترین موشک کروز ضدکشتی ایران است که در سال ۱۳۹۹ رونمایی شد. این موشک با برد مؤثر ۱۰۰۰ و نهایی ۱۲۰۰ کیلومتر، قابلیت پرتاب از سکوهای زمینی، هوایی و دریایی را داراست. سر جنگی آن تا ۴۱۰ کیلوگرم مواد انفجاری حمل می‌کند و به موتور توربوجت بومی طلوع مجهز شده است.

موشک عاصف: موشک کروز هواپایه برد بلند عاصف در سال ۱۴۰۱ و همراه با رونمایی از پایگاه زیرزمینی نیروی هوایی ارتش ایران معرفی شد. این موشک که توان تخریب بالایی دارد، با برد تقریبی ۱۰۰۰ کیلومتر از جنگنده سوخو-۲۴ پرتاب می‌شود و برای نفوذ به استحکامات سنگین دشمن طراحی شده است.

منبع