ابوالحسن اتابکی، پژوهشگر تاریخ از کشف کتیبه‌ای در دامنه کوهستان‌های مرودشت خبر داد که در آن به نکوهش «مهر دروجی» یا همان «پیمان‌شکنی» پرداخته شده است.

این سنگ نوشته با محتوایی اندرزگونه، از نمونه‌های نادر در میان کتیبه های ساسانی به شمار می‌رود و در راستای اندیشه‌های ایزد مهر (میترا) و آموزه‌های پرهیز از پیمان‌شکنی نگاشته شده است.

این باستان‌شناس گفت: در باورهای ایران باستان، «مهر دروجی» یکی از بزرگ‌ترین گناهان تلقی می‌شد؛ گناهی که سبب جدایی میان مردمان و تباهی سرزمین‌ها می‌گردید. بدعهدی، خشم ایزد مهر را در پی دارد و منجر به نابودی آن سرزمین خواهد شد. در آیین زرتشتی نیز تأکید شده که بهدینان نباید مرتکب مهر دروجی شوند، چه در ارتباط با هم‌کیشان و چه با بیگانگان (دروندان). حتی پیمانی که میان اهورامزدا و اهریمن بسته شده، نباید شکسته شود؛ چرا که ایزد مهر، پاسدار آن است.

وی افزود: فردی که مرتکب مهر دروجی شود یا سوگند دروغ بخورد، همانند کسی است که از اوستا و زرتشت روی‌گردان است. اگر در شهری داوری به‌دروغ حکم دهد و مرتکب پیمان‌شکنی شود، نعمت‌های طبیعی از آن دیار دریغ خواهد شد؛ باران کمتر خواهد بارید، درمان کمتر اثر خواهد کرد و…

این مورخ همچنین به «مهریشت» اشاره کرد و گفت: در این بخش از اوستا آمده که هشت ایزد به همراه ایزد مهر، بر فراز کوه‌ها و برج‌ها همچون نگهبانان نشسته‌اند و پیمان‌شکنان را می‌نگرند و با کسانی که نظم اخلاقی (اشه) را برهم می‌زنند، مقابله می‌کنند. در سرزمین پهناور ایران با قومیت‌های گوناگون، تنها از راه تقدس عهد و پیمان و نکوهش پیمان‌شکنی، ساختار اجتماعی پایدار میان شاهان، کشاورزان، جوامع کوچ رو، بازرگانان و صنعتگران برقرار می‌شد و این در حالی بود که اگر کسی مهر دروجی می‌کرد، برای اثبات حقانیتش به آزمایش آب (رفتن در زیر آب در فاصله معین)، آزمایش سوگند (خوردن آب گوگرد) و آزمایش «ور» (ریختن مایعات یا فلز گداخته بر روی سینه او و گذر از آتش) تن می‌داد و این قوانین سخت‌گیرانه نشان می‌دهد که عهد و پیمان چه جایگاه بالایی در میان ایرانیان باستان داشته است.

این زبان‌شناس درباره واژه «مهر دروج» در زبان فارسی میانه گفت: این واژه از نظر لغوی به معنای «دشمن ایزد مهر» یا «کسی که به ایزد مهر دروغ می‌بندد» است. از نگاه اخلاقی نیز به مفهوم پیمان‌شکنی میان «انسان و خدا»، «دو دوست»، «دو هم‌کیش»، «دو همکار» و حتی «زن و شوهر» آمده است.

اتابکی گفت: نام میترا یا ایزد مهر نخستین‌بار در لوح گلی «نوزی» ناحیه بغازکوی آسیای صغیر به همراه ایزد ورونا و دررابطه‌با پیمان‌نامه‌ای میان پادشاهان هیتی و میتانی آمده که برای پایداری این «پیمان‌نامه» از این ایزدان درخواست یاری شده است. نام ایزد مهر در ایران باستان نخستین‌بار در کتیبه‌های اردشیر در شوش و همچنین کتیبه اردشیر سوم در تخت‌جمشید نگاشته شده است. 

او افزود: در هند نیز در متون ودایی، ایزد «میتره» همتای ایزد ایرانی میترا به‌عنوان خدای عهد و پیمان شناخته شده است. البته ایزد مهر یا میترا در ایران باستان وظایف گوناگونی بر عهده داشته است؛ از جمله خدای فروغ و روشنایی، ایزد مهر و دوستی، خدای عدالت، حامی جنگاوران آریایی، پاسبان مراتع جوامع کوچ رو، و خدای پیمان‌های زناشویی و …

اتابکی گفت: کشف این کتیبه ارزشمند از دوره ساسانی، گواهی بر برتری اندیشه‌های اخلاقی ایرانیان باستان و قوانینی است که در پرتو نظم اجتماعی تبلور پیدا می‌کند.

منبع